Bartın’bile sabık yıl 14 Ekim haset 42 beyaz zehir işçinin hayatını kaybettiği beyaz zehir faciasıyla ilgili hazırlanan iddianamede 4 yöneticiye bin 62’şer yıl dam cezası talep edildi.

Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Alım Müdürlüğü’ne ilişik maden ocağında sabık yıl 14 Teşrinievvel haset saat 18.16 sıralarında meydana gelen patlamada 42 iştirakçi hayatını kaybetti 10 iştirakçi bile yaralandı. Patlamanın arkası sıra başlatılan adli soruşturmada 8 şüphelisi mevkuf 23 yabansı için Cumhuriyet Savcılığınca savca hazırlandı. 1. Dokunaklı Ceza Mahkemesince akseptans edilen iddianamede tutuklu şüpheliler Kurum Müdürü Cihat Özdemir, İşletme Müdürü Selçuk Ekmekci, İş Güvenliği ve Eğitim Bilimi Başmühendisi Volkan Aristokrat ve Başmühendis Mehmet Tural karşı her bir iştirakçi adına 42’şer sefer “beklenen kastla öldürme”, 4 misil “beklenen kastla yaralama” suçundan hakkında bütün bin 62’şer yıla kadar hapishane cezası talep edildi.

Diğer 4’ü mevkuf 19 şüphelinin karşı birlikte “şuurlu taksirle patadak aşkın kişinin ölümüne ve yaralanmasına illet olma” suçundan 22 sene 6’şar ayak tabanı kadar kodes cezası talebinde bulunuldu. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanlığı Bursa Sınav ve Çözümleme Laboratuvarı Müdürlüğü yoluyla hazırlanan raporun meydan aldığı iddianamede beyaz zehir işçilerinin kullandığı kıyafetlerin ısı ve aleve alın siper, yalaz yayımlanma, alevlenmiş kenef ve alevli yanma kriterlerine akıllıca olmadığına özen çekildi.

Yine oksijenli ferdi kurtarıcı maskelerin biricik vardiyalı kullanıma bakarak sergen ömürlerinin uygun olduğu fakat iki vardiyalı kullanılması durumunda serencam kullanma tarihini doldurduğuna kayran verilen raporda, şöyle denildi:

“OFK maşa numunelerinin Almanya menşeili Drager bellik Oxy 3000 misal oldukları, internette mevcut beceri belge ve kullanım kılavuzunda cihazların SUNU 13794 standardına akıllıca oldukları ve etkinlik süresinin 35 litre/dakika kan hacminde 30 dakika; 10 litre/zaman rahat içki hacminde ise 90 an olduğunun belirtildiği, müstahsil firmanın, kurtarıcıların taşıma ömrünü tek vardiyalı işletimde günde 8 saat, haftada 5 periyot kullanımda 10 yıl; iki vardiyalı işletimde günde 8 saat haftada 5 gün kullanımda ise 5 sene kendisine belirtildiği, gönderilen 5 skor numunenin yapılan kontrollerinde çiğin kemeri ve opsiyonel olduğu belirtilen abrasyon koruması dünya değme bileşenin düz aldığının görüldüğü, cihazların üstünde istihsal tarihi adına Teşrinisani 2015 tarihinin kayran alması nedeniyle cihazların tek vardiyalı kullanımda sergen ömürlerinin akıllıca olduğu ancak iki vardiyalı kullanılmaları halinde sergen ömrünü doldurdukları, yapılan incelemelerde numunelerin dış koruma kutusunda seçme haca kaçağının olmadığı ve cihazların kullanılabilir durumda oldukları, numunelerin ağırlıklarının makul olduğu, aut görünümlerine ilgilendiren yapısal bütünlük incelendiğinde içerilerindeki bileşenleri huysuz yönde etkileyecek aynı darbe görüntüsüne rastlanılmadığı, içerideki bileşenlerin, cihazın ustalık dokümanında tanım edilen bileşenlerle benzeri olduğu, nakıs bileşen bulunmadığı ve cihazların bu halleriyle kullanıma amade oldukları, muhteva analizleri değerlendirildiğinde beğenilen kimyasalların oksijen üretimi için akla yatkın nitelikte olduğu, 494 numaralı numunenin başlatıcısının çalıştırılmasıyla ortaya çıkan gaz karışımı üstünde gerçekleştirilen kromatografik ve spektroskopik analizler sonucunda bu doğal gaz karışımının akla yatkın ve solunabilir nitelikte olduğu, çözümleme sonuçları dikkate alındığında gelişigüzel seçilen numunenin benzeri OFK cihazında olması gereken özelliklerde olduğu, müstahsil firma vasıtasıyla yayınlanan dokümanda verilen bilgilere bakarak, rutubet göstergesine göre OFK kutusunun sızdırmazlığı sağladığı yönünde tatmin bildirildiği anlaşılmıştır.”

Vantilatörler ve vantüpler türap patlamasından kaynaklı erimiş

İddianamede “Eroin ocağında etken kullanılabilir ehliyetli sayıda pervane var mı?” şeklindeki soruya ocakta ehliyetli havalandırma olmadığı, vantilatörlerin özelliğini yitirmiş olduğunu, işçilerin izne çıkartıldığında bu vantilatörlerin değiştirileceğini, ara sıra şevahit arkadaşlarını idare etmek amacıyla eroin ocağına indiklerinde vantilatör ve vantüplerin toz patlamasından kaynaklı eridiğini ifade ettiği bile kayran aldı. İddianamede tanıklara ilave namına anlatmak istedikleri sorulduğunda; bacak arkasına beton enjeksiyon yapıldığı, kıç altlarına taş tozu serpildiğini ve kömür tozunun patlamasının bu şekilde engellendiğini, fakat bazı işçilere bakarak 2-3 kamer kimilerine bakarak tahminî 1 yıldır bunun yapıldığını görmedikleri, -350 kotta etkin arkadaşlarının, o bölgenin ekstra yunak olduğunu söylediklerini, arada sırada bile orada mevcut albeni sensörlerine çekicilik tutulmak yoluyla değerlerin bağan gösterildiği konusunda duyumları olduğunu, sensörle arın ortada vuzuh olduğunu ve bu nedenle düşük ayar verdiğini, arındaki gaz oranı yükselince sensöre ulaşmasının az buçuk ahit aldığını, bunun için birlikte umum dedektörleri kullanılması gerektiği, gaz oranını strateji merkezinin göremediği için patlamanın gerçekleştiğini anlatım ettiler.

Patlama anına kadar 85 defa uyarma seviyesini geçmiş

Öte yandan Merkezi Doğal Gaz İzleme Defteri’nde patlamadan tıpkı bölüm evvel -300/350 nefeslik çıkışı bölümünün sensör arızası verdiği, marifet alınamadığı ibarelerine ilgi çekildi. Arızanın giderildiğine dayalı rastgele açıklamanın olmadığı defterde patlama anına kadar bataklık gazı gazı değerlerinin yüzdelik 1 uyartı seviyesini bütün 85 posta geçtiği belirtilerek şöyle denildi:

“Merkezi Gaz İzleme Defteri” isimli defterde 14/10/2022 günlü P1 B.1014 ibareleri ile başlayan sayfasında; “-300 2. rekup ve -350 1. rekup pervaneleri takım içinde stop olup gine yol verildi. ayrıca -300 2. rekup cenup tavan damar fut girişinde cümbüş kesintisi olup yol verildi. Kapsam ev elektriğe bildirildi. KARIN-21 numaralı fan şuan stop durumda. P3 vardiyasında posta verileceği itimat vasıtasıyla bildirildi.” şeklinde açıklamaların bulunduğu fakat patlamanın gerçekleşmesi sebebi ile P3 vardiyasında bu eksiklilerin giderildiğine dair temas bilginin deftere kayıt edilmediği, tekrar bir defterde 13/10/2022 tarihinde P1 (00: 00 – 08: 00) vardiyası görevlilerince ‘CH4-20 -300/350 Nefeslik çıkışı duyarga arızası verdi, olgun alınamıyor’ şeklinde açıklamaların bulunduğu ve ilerleyen vardiyalarda bu arızanın giderildiğine dair gelişigüzel açıklamanın bulunmadığı, 14 Teşrinievvel 2022 haset bataklık gazı gazı değerlerinin patlama anına kadar yüzdelik 1 ikaz seviyesini toplamda 85 el geçtiği, %1,5 alarm seviyesini 5 öğün geçtiği, karbonmonoksit değerlerinin 25ppm ikaz seviyesini 47 misil geçtiği, 50ppm alarm seviyesini 13 sefer geçtiği, Havalandırma vantilatörü değerlerinin 13.10.2022 günü saat 23: 43 ile 14 Ekim 2022 günü saat: 18: 49 ahit aralığının tamamında; 53 nöbet uyartı (1mm/s-2mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği, 355 posta Alarm (0mm/s-1mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği göz önünde bulundurulduğunda gerekli tedbirlerin alınmadığı, Eroin İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin Ilişik-3 Vadi Altı Beyaz Zehir İşlerinin Yapıldığı İşyerlerinde Uygulanacak Asgari Hükümler antetli 10. Kısmında Grizulu Beyaz Zehir Ocakları ile ilgili ‘metan doğal gaz seviyesi daima kendisine izlenir.’ ‘çalışmalar bataklık gazı gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülür, bataklık gazı gazından kaynaklanacak riskleri benzer olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınır’, ‘bütün grizulu ocaklar gelişigüzel biri tek başına ocağın havalandırılmasını sağlayacak güçte birinin seçkin nedenle durması halinde gayr derhal çalışacak durumda iki havalandırma grubu bulunur.’ hükümlerine karşın patlamanın gerçekleştiği kısımda mevcut fanın çalışmadığı, aynı çevrim öncesinden itibaren daima uyarı ve alarm kayıtları olmasına rağmen vacip hazırlık ve tamir işleminin yapılmadan patlatma yapıldığı ortaya çıkmıştır.”

Denet raporundaki eksiklikler giderilmemiş, 2 milyon lira bedel harcanmamış

İddianamede, Iş ve Sosyal Asayiş Bakanlığı Kılavuzluk ve Teftiş Başkanlığı müfettişlerinin yürüttüğü denetlemede mevzuata aykırılıklar ve eksiklerden halen giderilmediği; sülale havalandırılması, ekipmanın acil hallerde ve gerekseme halinde kullanılabilmesi için hava yönü münasebetsiz çevrilebilecek özellikte değildir ve saha altında makbul gâh ekipmanların ATEX belgeli olmadığının şeş çizilerek mevkuf çalım müdürü Cihat Özdemir’in, bu tutanağa bahis konusu eksikliklerin ALFER isimli firma marifetiyle yapılarak giderileceği şeklinde beyan ettiğine düzlük verildi. Anne nefeslik aspiratörü modernizasyonu amacıyla ayrılan 2 milyon lira ödeneğin de harcanmadığı, vacip modernizasyonun yapılmadığı amacıyla gurur yetkililerinin ihmalde bulunduğu iddianamede düz aldı.

İddianamede antrparantez personelin yeterli yetişek almadan 30 dakika olması gereken patlatma süresinin henüz beş altı olduğu da saha aldı. Vakfedilmiş kurum müdürü Cihaz Özdemir facianın meydana geldiği ahit izin veya dinlenme dolayısıyla gaz izlem merkezinde bir tane kişi olduğunu söyledi. İddianamede gaz takip merkezinde seçme posta iki görevlinin olması gerektiğine dikkat çekildi.

Çalım Müdür Yardımcısı Salih Akkuş tam bilgelik ve tecrübesi bulunmayanların işçi güvenliği ve yönetsel yönden önemli mevkilerde fariza yaptığını; bilcümle yetkilerinin elinden alındığını 2020 yılından bu yana yeraltındaki tek işyerine girmediğini sözlerine ekledi.

“Patlama riskine rağmen işçilerin kararına bırakılmış”

Geriye çevrik doğal gaz sensörü verileri incelendiği bu verilerde 6 sefer uyarma, 5 kat alarm seviyesinde değerler görülmesine rağmen yavaş bölgede patlatma işleminin adeta normal tıpkı taş kırma işlemi gibi işçilerin kararına bırakıldığına düz sunulan iddianamede şöyle denildi:

“14/10/2022 tarihinde saat 18.09’üstelik gerçekleşen ve ölümlere sebebiyet veren patlamaya ilişik doğal gaz sensörleri kayıtları incelendiğinde; 6 yol uyartı (yüzde 1 metan yüksekliği) 5 nöbet alarm (yüzdelik 1,5 bataklık gazı yüksekliği) değerlerinin görüldüğü, ayrıca ahali dedektörlerinin geriye çevrik bataklık gazı gazı ve karbonmonoksit değerlerine bakıldığında maden içerisinde süregelen kırıcı doğal gaz birikiminin/yükselmelerinin olduğu, çok riskli hareket kategorisinde bulunan ve gelişim güvenliğinin en son seviyede tutulmasını müstelzim beyaz zehir sektöründe herhangi bir tür metan yükselmesinin takibe, değerlendirmeye ve analize bağımlı tutulması gerekirken amiyane aynı görüngü gibi karşılandığı, güçlükle gaz izlem personel sayısı ve müdahalesinin olduğu, mühendislerin ve ustabaşlarının eroin içerisinde olmadıkları ve bu uyarıları değerlendirmeye almadıkları, keza seçkin patlama sonrası zar arkası meçhul bataklık gazı sıkışması (degajman) olabileceğinin madenciler aracılığıyla bilindiği, sadece yüzde 1 (uyartı) yüzde 1,5 (alarm) ile sınırlarına bakılarak korkunç patlatılması ve bu işlerin mühendislik bilgisi ve kararı dışında yapılması, temas olayın maden kültürü ve tekniği zarfında değerlendirilmesi ve çözümleme edilmesi gerekirken normal bire bir taş kırma işlemi yahut inşaat işlemi üzere işçilerin karar ve ihtiyaçlarına bırakıldığı, Geriye çevrilmiş gürpedek karbonmonoksit ve metan değerlerindeki yükselme değerleri incelendiğinde, çeperleri/artıkları likidasyon üzere kıtipiyoz patlatmaların (patara) yapıldığı, bahse laf bu 1-2 heyecan lokumu ile yapılan çeperleri arıtma patlatmalarının özlem patlatma güvenliği açısından riziko içerdiği, bu işlemin kararının maharet verilere göre değil barutçu ve işçilerin değerlendirmesine bırakıldığı ve rutin tıpkı iş haline dönüştürüldüğü, Beyaz Zehir içerisinde kömür çıkarırken özlem kullanımının kısık olduğu, arın bölgesinden şiddetli kullanılarak 1-2 metre derinliğinde kömürün patlatma ile damarından sökülerek alındığı, kömürün, içeriğinde bataklık gazı gazı barındırdığı, metan gazının müvellidülhumuza ve ateşleyici ile tetiklendiğinde grizu patlamalarına posta açtığı, tetkik ile bataklık gazı birikimine denk gelmeden veya metan püskürmesine el açmadan patlatma düzenlemek ve gelişmek amacıyla kömür içerisine istikşaf işlemi uygulandığı ve ölçümlerinin yapıldığı, hangi büyüklüğünde mesafede bire bir etüt yapılması mevzuatta mukannen iken tehlikesiz mesafenin hiçe sayılarak dinamit patlatması gerçekleştirildiği, herhangi bir adımı ölçülere dayalı mevzuat düzenlemelerine karşın bu konuda tedbirsizlik zinciri ve koordinasyonsuzluk olduğu anlaşılmıştır.”

İddianamede kaide ihlallerinin yaygınlaşması, denetimsizliğin işletmede disiplinsizliğe sebep olduğu ve “Ilmî anlayıştan uzak çevrimli şakirt tecrübesiyle yönetildiği” değerlendirilmesine dikkat çekildi. – BARTIN