Emeklilikte Hoşnutluk Takılan (EYT) ve bu nedenle elan zahmetli olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna akilane tamamlanması planlanan çalışmalar tamamlandığında taslak, Himmet ve Içtimai Güvenlik Bakanı Vedat Bilimci yoluyla Cumhur Reisi Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce herif çalkantı içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye ne kadara dünyalık olacağı ise nikbet ediliyor. Yaklaşık 5 milyon kişinin faydalanması beklenen çalışmada, tüm vatandaşların bir anda zahmetli olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 yöntem tutulurken EYT’nin önce yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 bilyon lirayı bulacağı tutum ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine bakarak belirlenecek modelde, tekaüt olmak amacıyla sene ve prim gününü tavlandırmak gerekiyor. Söz Gelişi, emeklilikte süre şartı 25 sene yerine alındığında; güç, 25 yılı doldursa da prim gününü doldurmamış olabiliyor. Eş şekilde, 1999’un ilkgüz ayı öncesinde işe giren kişinin birlikte 25 yılı dolmamış akseptans ediliyor. Bu nedenle emeklilik zamanı, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’dahi emekliliklerin topluca değil, parça parça gerçekleşmesi söz konusu oluyor. Dolayısıyla düzenlemeden geçmiş etapta şartları taşıyan kısaca benzeri milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle gelişigüzel EYT’nin evvel yılında hazineye 90-110 bilyon lira arası benzeri maliyet getirmesi bekleniyor.
3 FORMÜL GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin aynı kısmının esasen çalışacağını yahut emekli olanların hesabına yıpranmamış istihdamlar ile vazgeçilen primin aynı kısmın baştan kazanılacağını ve prim için borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin daha üstelik düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, yükün aydan taban hem kademelendirileceğini hem de düşeceğini belirtti. Uzmanlar bahis konusu yükü “katlanılabilir” namına nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki geçmiş alternatif, aylıklardan ayrımsız hacim kopukluk yapılarak her yaş şartı aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin zor edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 yetersizlik yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu dublör henüz ilk Finlandiya’üstelik uygulanmıştı. Finlandiya, elan sonradan bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’üstelik aynı gayrı seçenek da tekaütlük yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve kadınların emekliliğinin 2-3 yaş büyüklüğünde öne çekilmesini öngören yöntem de konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin ayrımlı aynı EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden farklı yerine elden yaşa takılanların, yaş aralığının değişeceğini değerlendiriyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Ilkgüz 1999 öncesi işe giren kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, doğrudan mütekait edilmesi ise ayrımsız sair alternatif. Uzmanlar, bu formülün arz uygulanabilir metot olduğunu ifade ediyor.
EYT PROBLEMİNİN KAYNAĞI NE?
8 Eylül 1999 öncesi işe girmiş olanlar üzere emeklilikte gözyaşı şartı aranmıyordu. O dönemde yıl ve prim gününü dolduran zor olabiliyordu. Henüz sonraları emeklilik amacıyla aşamalı yerine yaş şartı getirilmişti. Bu bile EYT sıkıntısını ortaya çıkarmıştı.
