42 işçinin öldüğü maden faciasında iddianame tamamlandı
4 yöneticiye bin 62’şer yıl cezaevi talebi
BARTIN – Bartın’bile güzeşte yıl 14 Teşrinievvel haset 42 eroin işçinin hayatını kaybettiği beyaz zehir faciasıyla ait hazırlanan iddianamede 4 yöneticiye bin 62’şer yıl mahpushane cezası murat edildi.
Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Müessese Müdürlüğü’ne ait maden ocağında güzeşte sene 14 Teşrinievvel günü saat 18.16 sıralarında meydana gelen patlamada 42 iştirakçi hayatını kaybetti 10 iştirakçi üstelik yaralandı. Patlamanın ardından başlatılan adli soruşturmada 8 şüphelisi tutuklu 23 yabansı üzerine Cumhuriyet Altını Savcılığınca savca hazırlandı. 1. Bati Ceza Mahkemesince akseptans edilen iddianamede mevkuf şüpheliler Büyüklenme Müdürü Cihat Özdemir, İşletme Müdürü Selçuk Ekmekci, İş Güvenliği ve Yetişek Başmühendisi Volkan Aristokrat ve Başmühendis Mehmet Tural üzerine beher iştirakçi hesabına 42’şer kez “beklenen kastla katil”, 4 defa “muhtemel kastla yaralama” suçundan için mecmu bin 62’şer yıla büyüklüğünde mapus cezası kâm edildi.
Diğer 4’ü vakfedilmiş 19 şüphelinin üzerine de “bilinçli taksirle birdenbire aşkın kişinin ölümüne ve yaralanmasına illet olma” suçundan 22 yıl 6’şar taban kadar hapis cezası talebinde bulunuldu. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanlığı Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı Müdürlüğü aracılığıyla hazırlanan raporun saha aldığı iddianamede beyaz zehir işçilerinin kullandığı kıyafetlerin ısı ve aleve cebin esirgeme, alev intişar, alevlenmiş darmadağın ve alevlenmiş yanma kriterlerine akıllıca olmadığına dikkat çekildi.
Yine oksijenli ferdi kurtarıcı maskelerin yegâne vardiyalı kullanıma bakarak raf ömürlerinin makul olduğu ancak iki vardiyalı kullanılması yerinde son istimal tarihini doldurduğuna vadi verilen raporda, şöyle denildi:
“OFK maşa numunelerinin Almanya menşeili Drager bellik Oxy 3000 kabil oldukları, internette mevcut maharet doküman ve yararlanma kılavuzunda cihazların GENIŞLIK 13794 standardına akla yatkın oldukları ve aktiflik süresinin 35 litre/an koku hacminde 30 dakika; 10 litre/zaman sakin kan hacminde ise 90 dakika olduğunun belirtildiği, müstahsil firmanın, kurtarıcıların nakil ömrünü bir tane vardiyalı işletimde günde 8 saat, haftada 5 dolaşma kullanımda 10 sene; iki vardiyalı işletimde günde 8 saat haftada 5 zaman kullanımda ise 5 yıl olarak belirtildiği, gönderilen 5 adet numunenin yapılan kontrollerinde omuz kemeri ve opsiyonel olduğu tamlanan abrasyon koruması dünya seçkin bileşenin kayran aldığının görüldüğü, cihazların üstünde istihsal tarihi olarak Kasım 2015 tarihinin vadi alması nedeniyle cihazların bir tane vardiyalı kullanımda sergen ömürlerinin uygun olduğu fakat iki vardiyalı kullanılmaları halinde sergen ömrünü doldurdukları, yapılan incelemelerde numunelerin aut muhafaza kutusunda seçkin haca kaçağının olmadığı ve cihazların kullanılabilir durumda oldukları, numunelerin ağırlıklarının akıllıca olduğu, aut görünümlerine ilgili strüktürel külliyet incelendiğinde içerilerindeki bileşenleri suratsız yönde etkileyecek aynı darbe görüntüsüne rastlanılmadığı, içerideki bileşenlerin, cihazın ustalık dokümanında tanım edilen bileşenlerle bire bir olduğu, yarım yamalak bileşen bulunmadığı ve cihazların bu halleriyle kullanıma amade oldukları, zımni analizleri değerlendirildiğinde makbul kimyasalların oksijen üretimi için akıllıca nitelikte olduğu, 494 numaralı numunenin başlatıcısının çalıştırılmasıyla ortaya sâdır gaz karışımı üstünde gerçekleştirilen kromatografik ve spektroskopik analizler sonucunda bu doğal gaz karışımının akıllıca ve solunabilir nitelikte olduğu, çözümleme sonuçları dikkate alındığında rastgele seçilen numunenin bir OFK cihazında olması gereken özelliklerde olduğu, yetiştirici firma vasıtasıyla yayınlanan dokümanda sunulan bilgilere göre, rutubet göstergesine göre OFK kutusunun sızdırmazlığı sağladığı yönünde yetinme bildirildiği anlaşılmıştır.”
Vantilatörler ve vantüpler türap patlamasından kaynaklı erimiş
İddianamede “Maden ocağında hareketli kullanılabilir yeterli sayıda fan var mı?” şeklindeki soruya ocakta tam havalandırma olmadığı, vantilatörlerin özelliğini yitirmiş olduğunu, işçilerin izne çıkartıldığında bu vantilatörlerin değiştirileceğini, kâh tanıklar arkadaşlarını çevirmek için beyaz zehir ocağına indiklerinde fan ve vantüplerin türap patlamasından kaynaklı eridiğini ifade ettiği de vadi aldı. İddianamede tanıklara ilave yerine inandırmak istedikleri sorulduğunda; bukanak arkasına beton iğne yapıldığı, fut altlarına taş tozu serpildiğini ve kömür tozunun patlamasının bu şekilde engellendiğini, ancak birtakım işçilere göre 2-3 ay kimilerine bakarak yaklaşık 1 yıldır bunun yapıldığını görmedikleri, -350 kotta çalışan arkadaşlarının, o bölgenin ekstra sıcak olduğunu söylediklerini, ara sıra birlikte orada bulunan hava sensörlerine gelgel bağlı olmak aracılığıyla değerlerin bağan gösterildiği konusunda duyumları olduğunu, sensörle arın arasında küşayiş olduğunu ve bu nedenle bağan ayar verdiğini, arındaki gaz oranı yükselince sensöre ulaşmasının biraz ant aldığını, bunun için de el dedektörleri kullanılması gerektiği, gaz oranını takip merkezinin göremediği üzere patlamanın gerçekleştiğini tabir ettiler.
Patlama anına büyüklüğünde 85 nöbet uyarı seviyesini geçmiş
Öte yandan Merkezi Doğal Gaz İzleme Defteri’nde patlamadan bire bir dönem önce -300/350 nefeslik çıkışı bölümünün lamise arızası verdiği, selen alınamadığı ibarelerine ilgi çekildi. Arızanın giderildiğine dair her açıklamanın olmadığı defterde patlama anına kadar bataklık gazı gazı değerlerinin yüzde 1 uyartı seviyesini hep 85 kat geçtiği belirtilerek şöyle denildi:
“Merkezi Doğal Gaz İzleme Defteri” isimli defterde 14/10/2022 günlü P1 B.1014 ibareleri ile başlayan sayfasında; “-300 2. rekup ve -350 1. rekup pervaneleri kol içre stop olup yeniden öğün verildi. antrparantez -300 2. rekup güney tavan huy kıç girişinde neşelilik kesintisi olup kat verildi. Kapsam aile elektriğe bildirildi. HATIR-21 numaralı fan şuan stop durumda. P3 vardiyasında defa verileceği güvenlik eliyle bildirildi.” şeklinde açıklamaların bulunduğu fakat patlamanın gerçekleşmesi sebebi ile P3 vardiyasında bu eksiklilerin giderildiğine dair seçkin bilginin deftere kayıt edilmediği, gine ayrımsız defterde 13/10/2022 tarihinde P1 vardiyası görevlilerince ‘CH4-20 -300/350 Nefeslik çıkışı sensör arızası verdi, fen alınamıyor’ şeklinde açıklamaların bulunduğu ve ilerleyen vardiyalarda bu arızanın giderildiğine dair değme açıklamanın bulunmadığı, 14 Ekim 2022 haset metan gazı değerlerinin patlama anına büyüklüğünde yüzdelik 1 ikaz seviyesini toplamda 85 el geçtiği, %1,5 alarm seviyesini 5 posta geçtiği, karbonmonoksit değerlerinin 25ppm ikaz seviyesini 47 posta geçtiği, 50ppm alarm seviyesini 13 defa geçtiği, Havalandırma vantilatörü değerlerinin 13.10.2022 günü saat 23: 43 ile 14 Teşrinievvel 2022 haset saat: 18: 49 zaman aralığının tamamında; 53 sefer uyarı (1mm/s-2mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği, 355 defa Alarm (0mm/s-1mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği ayn uğrunda bulundurulduğunda vacip tedbirlerin alınmadığı, Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin Ekleme-3 Yer Şeş Maden İşlerinin Yapıldığı İşyerlerinde Uygulanacak Asgari Hükümler başlıklı 10. Kısmında Grizulu Beyaz Zehir Ocakları ile ilgilendiren ‘bataklık gazı doğal gaz seviyesi daim adına izlenir.’ ‘çalışmalar bataklık gazı gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülür, bataklık gazı gazından kaynaklanacak riskleri gibi olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınır’, ‘bütün grizulu ocaklar her biri yegâne başına ocağın havalandırılmasını sağlayacak güçte birinin her nedenle durması halinde ötekisi derhal çalışacak durumda iki havalandırma grubu bulunur.’ hükümlerine karşın patlamanın gerçekleştiği kısımda kâin fanın çalışmadığı, aynı çağ öncesinden itibaren sürekli uyartı ve alarm kayıtları olmasına rağmen gerekli hazırlık ve tamirat işleminin yapılmadan patlatma yapıldığı ortaya çıkmıştır.”
Denet raporundaki nekais giderilmemiş, 2 milyon liralık cevap harcanmamış
İddianamede, Çalışma ve Sosyal Düzenlilik Bakanlığı Kösemenlik ve Denet Başkanlığı müfettişlerinin yürüttüğü denetlemede mevzuata aykırılıklar ve eksiklerden halen giderilmediği; sülale havalandırılması, ekipmanın müstacel hallerde ve ihtiyaç halinde kullanılabilmesi için gelgel yönü damarlı çevrilebilecek özellikte değildir ve meydan altında geçer not bazen ekipmanların ATEX belgeli olmadığının altı çizilerek tutuklu kasıntı müdürü Cihat Özdemir’in, bu tutanağa bahis konusu eksikliklerin ALFER isimli firma yoluyla yapılarak giderileceği şeklinde bildirme ettiğine düz verildi. Temel nefeslik aspiratörü modernizasyonu üzere ayrılan 2 milyon lira ödeneğin da harcanmadığı, gerekli modernizasyonun yapılmadığı üzere çalım yetkililerinin ihmalde bulunduğu iddianamede yer aldı.
İddianamede antrparantez personelin ehliyetli yetişek almadan 30 zaman olması müstelzim patlatma süresinin daha bir iki olduğu bile kayran aldı. Mevkuf müessese müdürü Aygıt Özdemir facianın meydana geldiği periyot müsaade yahut tatil dolayısıyla gaz izleme merkezinde bir tane gönül olduğunu söyledi. İddianamede doğal gaz izlem merkezinde her defa iki görevlinin olması gerektiğine dikkat çekildi.
Büyüklenme Müdür Muavini Salih Akkuş yeterli vukuf ve tecrübesi bulunmayanların işçi güvenliği ve yönetimsel yönden şanlı mevkilerde fariza yaptığını; tamlık yetkilerinin elinden alındığını 2020 yılından bu yana yeraltındaki tek işyerine girmediğini sözlerine ekledi.
“Patlama riskine rağmen işçilerin kararına mevdu”
Geriye çevrik gaz sensörü verileri incelendiği bu verilerde 6 sefer ihtar, 5 sefer alarm seviyesinde değerler görülmesine rağmen ağırbaşlı bölgede patlatma işleminin adeta normal ayrımsız taş pili işlemi kadar işçilerin kararına bırakıldığına saha verilen iddianamede şöyle denildi:
“14/10/2022 tarihinde saat 18.09’birlikte gerçekleşen ve ölümlere sebebiyet veren patlamaya ait doğal gaz sensörleri kayıtları incelendiğinde; 6 posta ikaz (yüzdelik 1 bataklık gazı yüksekliği) 5 yol alarm (yüzde 1,5 metan yüksekliği) değerlerinin görüldüğü, antrparantez el dedektörlerinin geriye çevrilmiş bataklık gazı gazı ve karbonmonoksit değerlerine bakıldığında eroin içerisinde süregelen bati gaz birikiminin/yükselmelerinin olduğu, haddinden fazla riskli aksiyon kategorisinde bulunan ve hareket güvenliğinin en son seviyede tutulmasını müstelzim maden sektöründe temas çeşit metan yükselmesinin takibe, değerlendirmeye ve analize tabi tutulması gerekirken sıradan aynı görüngü üzere karşılandığı, sıkıntılı doğal gaz takip personel sayısı ve müdahalesinin olduğu, mühendislerin ve ustabaşlarının maden içerisinde olmadıkları ve bu uyarıları değerlendirmeye almadıkları, kezalik değme patlama sonrası cidar arkası bilinmez bataklık gazı sıkışması (degaj) olabileceğinin madenciler yoluyla bilindiği, elden yüzdelik 1 (uyarı) yüzde 1,5 (alarm) ile sınırlarına bakılarak korkunç patlatılması ve bu işlerin mühendislik bilgisi ve kararı dışında yapılması, seçme olayın maden kültürü ve tekniği zarfında değerlendirilmesi ve çözümleme edilmesi gerekirken normal bire bir taş kırma işlemi yahut inşaat işlemi kabilinden işçilerin değişmeyen ve ihtiyaçlarına bırakıldığı, Geriye dönük şappadak karbonmonoksit ve metan değerlerindeki itila değerleri incelendiğinde, çeperleri/artıkları temizleme üzere adi patlatmaların (patara) yapıldığı, bahse bahis bu 1-2 korkunç lokumu ile yapılan çeperleri tasfiye patlatmalarının şiddetli patlatma güvenliği açısından risk içerdiği, bu işlemin kararının teknik verilere bakarak değil barutçu ve işçilerin değerlendirmesine bırakıldığı ve rutin benzeri muamelat haline dönüştürüldüğü, Eroin içerisinde kömür çıkarırken dinamit kullanımının sakil olduğu, arın bölgesinden şiddetli kullanılarak 1-2 metre derinliğinde kömürün patlatma ile damarından sökülerek alındığı, kömürün, içeriğinde metan gazı barındırdığı, metan gazının oksijen ve ateşleyici ile tetiklendiğinde grizu patlamalarına kere açtığı, istikşaf ile bataklık gazı birikimine balya gelmeden veya bataklık gazı püskürmesine öğün açmadan patlatma tahsis etmek ve yetişmek için kömür içerisine muayene işlemi uygulandığı ve ölçümlerinin yapıldığı, hangi kadar mesafede tıpkı tetkik yapılması mevzuatta sınırlı iken sakıncasız mesafenin hiçe sayılarak korkunç patlatması gerçekleştirildiği, temas adımı ölçülere dair mevzuat düzenlemelerine rağmen bu konuda tedbirsizlik zinciri ve koordinasyonsuzluk olduğu anlaşılmıştır.”
İddianamede kalça ihlallerinin yaygınlaşması, denetimsizliğin işletmede disiplinsizliğe hastalık olduğu ve “Bilimsel anlayıştan uzak mahir şakirt tecrübesiyle yönetildiği” değerlendirilmesine dikkat çekildi.
